Wybrane pytania i odpowiedzi dotyczące emerytur górniczych zadane w trakcie spotkania z przedstawicielem Oddziału ZUS w Chorzowie w dniu 27 sierpnia 2008 r.

1. Jaki wpływ na uprawnienia do emerytury górniczej ma przystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego ?

W przypadku osób spełniających warunki do emerytury górniczej ze względu na wiek i bez względu na wiek wg. zasad obowiązujących od 1 stycznia 2007 r. (tj. wg nowych zasad) przystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego nie będzie stanowiło przeszkody do nabycia prawa do świadczenia górniczego. Zgodnie z art. 50 a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w odniesieniu do emerytur górniczych ze względu na wiek albo art. 50 e ww. ustawy w stosunku do emerytur bez względu na wiek osoby, które przystąpiły do OFE, chcące skorzystać z emerytury górniczej będą musiały złożyć za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku otwartego funduszu emerytalnego na dochody budżetu państwa. Wniosek ten będzie składany razem z wnioskiem o przyznanie emerytury.

Zdecydowanie trudniejsza jest sytuacja osób, które przystąpiły do OFE i chcą skorzystać z emerytury górniczej wg przepisów obowiązujących do końca 2008 r. (tj. wg starych zasad). Przepisy w chwili obecnej w stosunku do tej kategorii osób nie przewidują możliwości wystąpienia z OFE, stąd osoby, których dotyczy problem próbują w drodze korespondencji z OFE, a następnie w drodze postępowań sądowych wycofać się z zawartych w tym zakresie umów. Sytuacja powyższa, bardzo niekorzystna dla osób zainteresowanych, ma ulec zmianie. Według zapewnień Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (pismo znak: DUS-5005-1-BB/08) w resorcie przygotowywane są zmiany regulacji, które mają na celu umożliwienie przekazywania środków zgromadzonych w OFE na dochody budżetu państwa, za pośrednictwem ZUS, co umożliwiłoby skorzystanie z emerytur górniczych wg starych zasad tym osobom które spełniają do nich warunki i przystąpiły do OFE. Odpowiednie zmiany zostały zawarte w projekcie ustawy o emeryturach pomostowych.

2. Co z pracownikami, którzy są w II filarze urodzeni po 1969 ?

Odpowiedz na to pytanie została zawarta wyżej, ale dla lepszego wyjaśnienia zagadnienia należy stwierdzić, że emerytury górnicze mają być przyznawane bez ograniczeń czasowych. Co oznacza, że również osoby obecnie podejmujące pracę górniczą będą mogły z nich skorzystać w przyszłości o ile oczywiście spełnią warunki do nabycia omawianych świadczeń określone w ustawie o emeryturach i rentach z FUS po jej modyfikacji w 2005 r. (dla uproszczenia zwane w niniejszym tekście ?nowymi zasadami”- co jest pewnym uproszczeniem bowiem nowe zasady stanowią jedynie modyfikację starych rozwiązań). Osoby tak jak w powyższym pytaniu urodzone po 1969 r. będą zatem również mogły w przyszłości przechodzić na emerytury górnicze i przystąpienie do OFE nie będzie stanowiło przeszkody bowiem będą mogły z niego wystąpić na zasadach omówionych w pierwszej części odpowiedzi na pytanie 1.

3. Czy można uzyskać pisemne powiadomienie o przyznaniu uprawnień i wysokości emerytury przed podjęciem decyzji o wypowiedzeniu umowy o pracę ?

W przypadku osób przechodzących na emeryturę górniczą wg starych zasad, można wystąpić do właściwego ZUS z wnioskiem o przyznanie emerytury górniczej. ZUS decyzją ustali, że pracownik spełnia warunki do emerytury górniczej, ale jednocześnie odmówi jej przyznania z uwagi na nie rozwiązanie stosunku pracy. W takim przypadku pracownik uzyskuje informacje, że spełnia warunki do emerytury i w przypadku rozwiązania stosunku pracy (bez względu na to czy nastąpi to w 2008 r. czy po tej dacie), będzie mógł przejść na emeryturę. Z decyzji powyższej nie uzyska natomiast informacji o wysokości świadczenia. W tym zakresie niektóre z Oddziałów ZUS przyjęły taką praktykę, że jeżeli dokumentacja złożona w sprawie przyznania emerytury, zawiera informacje o planowanej dacie rozwiązania stosunku pracy, to wówczas decyzja zawiera informacje o prawie do emerytury górniczej i jej wysokości. W przypadku gdy nie następuje rozwiązanie umowy o pracę w planowanym terminie decyzja taka jest uchylana i należy zgłosić ponowny wniosek o przyznanie świadczenia.

W przypadku osób występujących o przyznanie emerytury górniczej wg nowych zasad sytuacja przedstawia się inaczej. ZUS wydaje decyzje o przyznaniu emerytury górniczej w ustalonej w niej wysokości i jednocześnie zawiesza jej wypłatę do czasu rozwiązania stosunku pracy.

4. Czy jest zamiar zmiany sposobu naliczania emerytur górniczych w szczególności chodzi o przeliczniki stażu pracy oraz ograniczeniem współczynnika 250% ?. Sposób naliczania emerytur górniczych odchodzących na świadczenie do końca 2008 oraz od 1 stycznia 2009 r. w kontekście art. 183 ustawy o emeryturach i rent z FUS ?

Sposób ustalania wysokości emerytur górniczych nie ulegnie zmianie. Zarówno według starych jak i nowych zasad emerytura górnicze będzie naliczana wg jednakowego algorytmu z uwzględnieniem przeliczników za pracę pod ziemią. Nie planuje się zmiany ogranicznika wskaźnika wysokości podstawy wymiaru, który wynosi 250%. Art.183 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie będzie miał zastosowania do emerytur górniczych.

5. Data od której obowiązuje odrabianie wszystkich dni chorobowych ?

Datą tą jest 14 listopada 1991 r. tj. data wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent. Należy nadmienić, że okresy pobierania wynagrodzenia lub zasiłku z ubezpieczenia społecznego z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą w myśl starych zasad przechodzenia na emeryturę górniczą ze względu na wiek są okresem zaliczanym w związku z czym nie ma potrzeby ich odrabiania. Natomiast nowe zasady przechodzenia na emerytury górnicze ze względu na wiek, w związku z likwidacją okresów zaliczanych do pracy górniczej, nie przewidują możliwości zaliczenia wynagrodzenia lub zasiłku z ubezpieczenia społecznego z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą do okresu od którego uzależnione jest przyznanie prawa do emerytury górniczej i tym samym wszystkie te okresy bez względu na przyczyny ich zaistnienia trzeba odpracować.

 

Inaczej przedstawia się sprawa w przypadku emerytur górniczych bez względu na wiek. W tym przypadku zarówno wg starych jak i nowych zasad ww. okresy należy odpracować, z pewnymi wyjątkami przedstawionymi niżej. Do 25- letniego okresu pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią, wymaganego do nabycia emerytury bez względu na wiek, zarówno wg starych jak i nowych zasad zalicza się okresy niezdolności do pracy spowodowane wypadkiem przy pracy i chorobą zawodową o ile przypadają w czasie zatrudnienia i zostały poprzedzone pracą wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią. W myśl starych zasad przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek uwzględniano również okresy niezdolności do pracy spowodowane wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, wg nowych zasad również te okresy należy odpracować. 6. Czy są prace nad nowym wykazem prac definiującym pracę górniczą?

Nie.

7. Przed pracą na dole pracowałem 11 lat na przeróbce. Jak to będzie obliczane?

Prace na przeróbce węgla kamiennego nie są uwzględniana przy ustalaniu okresów od których uzależnione jest przyznanie prawa do emerytury górniczej. Przy ustalaniu wysokości emerytury górniczej okres ten jest liczony ogólnym wskaźnikiem 1,3.
Praca przez okres, co najmniej 20 lat na stanowiskach określonych w przepisach na przeróbce węgla kamiennego upoważnia do przejścia na emeryturę kobiety w wieku 50 lat, a mężczyzn w wieku 55 lat (o ile posiadają ogólny staż 25 lat) i jest to emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Będą na nią mogły przejść osoby, które spełnią do niej warunki do 2008 r. oraz te, które do dnia 1 stycznia 1999 r. spełniały warunki stażowe, a jedynie nie osiągnęły wymagane wieku nawet, jeżeli wiek osiągną po 2008 r. o ile nie przystąpiły do OFE.
W przypadku emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach praca górnicza jest traktowana tak samo jak praca na przeróbce mechanicznej węgla.
8. Czy nadal zachowane zostanie tzw. odliczenie z 65 roku życia za każdy przepracowany rok stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią lub stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego ?
Powyższe odliczenie zostanie zachowane do końca 2008 r. tzn., że tylko osoby które z tego tytułu osiągną obniżony wiek emerytalny i posiadać będą wymagany staż pracy do końca 2008 r. mogą przejść na emeryturę. Należy nadmienić, że aby skorzystać z tego uprawnienia należy posiadać, co najmniej 5 letni okres pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią lub na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego. Z obniżonego wieku będą mogły skorzystać również osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS tj. 1 stycznia 1999 r. posiadały wymagany do nabycia emerytury staż (25 lat okresów składkowych i nieskładkowych dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet) oraz co najmniej 5 letni okres pracy, o której była mowa wyżej, bez względu na to, kiedy osiągną obniżony wiek. Należy jednak nadmienić, że art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który reguluje tą kwestie wymaga, aby osoba uprawniona nie była członkiem OFE i rozwiązała stosunek pracy.

9. W jakim zakresie ulegną zmianie przepisy górniczej ustawy emerytalnej w 2009 r. w stosunku do obowiązującej w 2008 r. ?
Zmiany dotyczą głównie emerytur górniczych ze względu na wiek. Według ?starych” zasad prawo do emerytury górniczej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:1) ukończył 55 lat życia;
2) ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej i okresami zaliczalnymi do pracy górniczej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 5 lat pracy górniczej określonej w art. 36 ust. 1.Wiek emerytalny wymagany od pracowników: kobiet mających co najmniej 20 lat, mężczyzn co najmniej 25 lat pracy górniczej, równorzędnej i okresów zaliczalnych do pracy górniczej, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej, o której mowa w art. 36 ust. 1, wynosi 50 lat.

(Pomijam tutaj kwestie OFE i rozwiązania stosunku pracy dla ułatwienia wywodu.). Przy ustalaniu prawa do tego świadczenia brano zatem pod uwagę pracę górniczą, okresy równorzędne i zaliczalne do pracy górniczej. Pracą równorzędną było np. pełnienie funkcji z wyboru w organach związków zawodowych, praca w administracji na stanowiskach wymagających kwalifikacji górniczych itp. Okresami zaliczanymi były natomiast takie okresy jak np. służba wojskowa, działalność kombatancka, służba w policji, w BOR itp., pobieranie zasiłku macierzyńskiego, więzienie po 1.12.1956 za działalność polityczną, okresy pracy za granicą repatriantów, praca przymusowa, zatrudnienie młodocianych przed 1.01.1975, zasiłek dla bezrobotnych, okres mandatu posła lub senatora, internowanie, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, zasiłki chorobowe, świadczenia rehabilitacyjne, urlopy wychowawcze i inne przerwy o podobnym charakterze, nauka w szkole wyższej na jednym kierunku pod warunkiem jej ukończenia itp. Wg nowych zasad przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej ze względu na wiek nie będą brane pod uwagę w ogóle okresy zaliczalne (ustawa likwiduje tą kategorie). Praca równorzędna została ograniczona do 2 przypadków:

1) zatrudnienie na stanowiskach wymagających kwalifikacji inżyniera lub technika w zakresie górnictwa w urzędach górniczych, jeżeli zatrudnienie jest związane z wykonywaniem czynności inspekcyjno-technicznych w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych podmiotach określonych w ust. 1 pkt 1-4, pod warunkiem uprzedniego przepracowania w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych podmiotach określonych w ust. 1 pkt 1-4 co najmniej 10 lat pod ziemią, na odkrywce w kopalniach siarki lub węgla brunatnego, a także w kopalniach otworowych siarki albo na stanowiskach dozoru lub kierownictwa ruchu;
2) zatrudnienie przy innych pracach, nie dłuższe niż 5 lat, do których pracownicy wykonujący prace określone w ust. 1 i w pkt 1 i 2 przeszli w związku z likwidacją kopalni, zakładu górniczego, przedsiębiorstwa lub innego podmiotu, o którym mowa w ust. 1 pkt 1-4.

Ograniczono również katalog prac zaliczanych do pracy górniczej. Według nowych zasad nie będą za nią uznawane takie prace jak:

w urzędach górniczych, jeżeli zatrudnienie jest związane z wykonywaniem czynności inspekcyjno-­technicznych w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych podmiotach określonych w pkt 1-4 (ta kategoria przeszła do pracy równorzędnej),

w przedsiębiorstwach i innych podmiotach miernictwa górniczego lub geologicznych, jeżeli zatrudnienie jest wykonywane bezpośrednio przy pomiarach z zakresu miernictwa górniczego, geologii i hydrologii; pracownikom zatrudnionym w tych przedsiębiorstwach i podmiotach uznaje się za pra­cę górniczą te miesiące zatrudnienia, w których co najmniej połowę dniówek roboczych przepracowa­li pod ziemią;

w charakterze lekarzy i felczerów w górniczych zespołach opieki zdrowotnej, w zakładach górniczej służby zdrowia przy kopalniach węgla kamiennego i rud oraz w zakładach służby zdrowia kopalń siarki lub węgla brunatnego, jeżeli pracownicy ci są za­trudnieni w tych zakładach w łącznym wymiarze co najmniej 30 godzin tygodniowo oraz wykonują systematyczną kontrolę sanitarnohigieniczną sta­nowisk pracy pod ziemią, w kopalniach siarki lub węgla brunatnego – co najmniej przez 20 godzin w ciągu miesiąca, przy czym do okresu 20 godzin kontroli sanitarnohigienicznej stanowisk pracy pod ziemią wlicza się również czas zużyty na zjazd i wy­jazd ze stanowisk pracy pod ziemią.
Zmiany powyższe spowodują, że osobom, które w trakcie swojego zatrudnienia zajmowały np stanowiska w administracji kopalń, pełniły funkcje z wyboru w związkach zawodowych połączoną ze zwolnieniem z obowiązku świadczenia pracy, studiowały, odbywały zasadniczą służbę wojskową, korzystały z zasiłków chorobowych lub posiadały inne okresy zaliczalne i równorzędne będzie znacznie trudniej spełnić warunki do uzyskania prawa do emerytury górniczej ze względu na wiek, a w skrajnych przypadkach w ogóle nie spełnią do niej warunków. Wg nowych zasad górnicza emerytura przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) ukończył 55 lat życia;

2) ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 10 lat pracy górniczej określonej w art. 50c ust. 1;
3) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.2. Wiek emerytalny wymagany od pracowników: kobiet mających co najmniej 20 lat, a mężczyzn co najmniej 25 lat pracy górniczej i równorzędnej, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ust. 1, wynosi 50 lat.Zmiany omówione wyżej są najważniejszymi, które wprowadzono w zakresie emerytur górniczych.

Nie uległy natomiast zmianie takie kwestie jak: sposób naliczania emerytur, zaliczanie niektórych prac do wymiaru półtorakrotnego, zasady zaliczania pracy wykonywanej za granicą.

Opracował: Bogdan Pirecki